İyot Takviyesi ve Sağlığımızdaki Yeri

İyot başka pek çok iz element gibi, bir mikro-besin ögesi olarak sağlığımızda önemli bir yere sahiptir. Ancak günlük beslenmemizde yeterince olmadığı için iyot takviyesi sağlığımız için önem kazanmaktadır.

İyot Nedir?

Halojenler grubundan bir elementtir. Metal değil, ametaldir. Oda ısısında katı olmakla beraber uçucudur. Katı halde iken siyaha yakın kristalimsi görünüşte olmasına rağmen, mor bir duman halinde buharlaşır. Adı Yunancada menekşe rengi anlamına gelen ‘ioeides’den alınmıştır.

İyot Doğada Nerede Bulunur?

Bütün elementler gibi, iyotun da kaynağı yerküredir. Ancak milyonlarca yıldan beri devam eden erozyonlar nedeniyle yerkabuğundaki iyotun çoğu denizlere taşınmıştır. Yine de, yer yer kaynak sularında yeterince iyot bulunabilmektedir.

Günümüzde iyot en çok deniz suyunda bulunur. 1 ton deniz suyunda yaklaşık 50 mg iyonik iyot bulunmaktadır.

İyot Nasıl Elde Edilir

1811’deki keşfinden sonra, İyot uzun yıllar yosun vb deniz bitkilerinin kurutulup yakılması ile elde edilmiştir.

Günümüzde iyot denizlerde, tuzlalarda bulunan iyotlu sulardan elde edilir. Petrol kuyularından çıkartılan sularda da yoğun iyot bulunmaktadır.

Dünyada belli bölgelerde litrede 150 mg’a varan iyot içeriğine sahip tuzlu sular bulunmaktadır.

İyotun Kullanım Alanları Nelerdir?

İyot, sıklıkla potasyum iyodür içeren bir alkol-su çözeltisi halinde dezenfektan ve antiseptik olarak yaygın şekilde kullanılır: Tentürdiyot

İyodoform (CHI3) gibi çeşitli iyot bileşikleri de antiseptik görevi görür.

İyot boya yapımında, fotoğrafçılıkta ve elektronik sanayiinde de kullanılır.

İyotun İnsan Sağlığındaki Önemi Nedir?

İyot keşfedildiği ilk yıllardan itibaren insan sağlığı üzerindeki etkileri araştırılmış bir elementtir. İlk yıllarda tüberküloz üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Sonuçlar bir tüberküloz ilacı olamayacağını gösterse de, iyotun hastaların genel durumunu iyileştirdiği kabul edilmiştir.

Çok geçmeden iyotun guatr hastalığını tedavi ettiği anlaşılmış ve daha 1800’lü yıllarda İsviçre’de ve ardından Fransa’da doktorlar tuza iyot katılmasını tavsiye etmeye başlamışlardır.

Bugün iyotun guatr dışında pek çok etkisinin olduğu anlaşılmıştır.

İyot belki diğer elementlerden daha önemlidir zira bebeğin sinir sisteminin gelişmesi sırasında yaşamsal öneme sahiptir. Bu süreç anne karnında başlar, yaşamın ilk yılları boyunca devam eder.

Çocuklarda iyot eksikliği iskelet gelişiminde, sinir sistemi gelişiminde sorunlara yol açtığından cücelik ve zeka geriliği ile sonuçlanır.

İyot İnsan Vücudunda Nerede Bulunur?

İyot insan vücudunda Tiroksin adı verilen tiroid hormonunda bulunur. Her bir tiroksin molekülü 4 iyot atomu içerir. Bu yüzden kısaca T4 adı ile de anılır.

İyot, onu metabolik işlemlerinde kullanan, bu yüzden iyot depolayan çeşitli dokularda da bulunur.

İyot Vücutta Nerede Depolanır?

İyot en yüksek konsantrasyonda aşağıdaki dokularda bulunur:

• Tiroid bezi
• Memelerdeki süt bezleri
• Tükrük bezleri
• Mide mukozası
• Gözler
• Kadınlarda rahim ağzı

İyot Metabolizması Nedir?

İyotun vücuda girişinden çıkışına dek meydana gelen reaksiyonlar dizisi iyot metabolizması adı altında incelenir.

İyot metabolizmasından Tiroid bezi ve karaciğer sorumludur.

İyot vücuda alındıktan sonra depolanır. Tiroid bezi bu iyotu Tiroksin adı verilen bir hormonu üretmek için kullanır.

Tiroksin metabolik olarak aktif değildir. Tiroid ve karaciğer dokusunda, tiroksinden bir iyot atomu çıkartılarak üretilen Triiodotironin ise asıl aktif tiroid hormonudur.

Daha sonra ondan da bir iyot atomu çıkartılarak T2 hormonu elde edilir. Bu işlemin beyin hücreleri tarafından da yapılabiliyor olması, T2 hormonunun beyin hücresi için metabolik öneme sahip olduğunu düşündürmektedir.

Tiroid bezi günde 80 mikrogram iyotu T3 ve T4 hormonları şeklinde salgılar; Salgılanan iyottan günlük olarak 40 mikrogramı, hücre dışı sıvıda görünür. T3 ve T4 karaciğerde metabolize edilir ve hücre dışı sıvıya yaklaşık 60 mikrogram iyot ve dışkıyla atılmak üzere safraya da 20 mikrogram iyot salınır. Günde ortalama 480 mikrogram iyot idrarla ve 20 mikrogram dışkıyla atılır.

Böbrekler her gün kanda bulunan iyotun yarısını idrarla atar.

İyotun Sağlığımıza Faydaları Nelerdir

İyotun sağlığımıza sayısız faydaları vardır:

İyotun Antioksidan İşlevi Vardır

Hidrojen peroksit ve peroksidaz varlığında, iyodür bir elektron donörü olarak hareket eder ve böylece serbest oksijen radikallerinin neden olduğu hasarı azaltır.

İyot Meme Sağlığında Önemli Rol Oynar

İyot depoları yetersiz olan memelerin, lipit peroksidasyonunun bir ürünü olan yüksek düzeyde malondialdehit biriktirerek hasar görme eğiliminde olduğu anlaşılmıştır.

15 mikromol kadar düşük iyot konsantrasyonları dahi önemli antioksidan etkilere sahip olabilir.

İyotun Anti-Stres Etkisi vardır

İyot, strese bağlı artmış adrenal kortikosteroid hormonu salgılanmasını normalleştirir.

İyot Üreme ve Bağışıklık Fonksiyonlarını Korur

İyot, tiroid bezi alınmış deney hayvanlarında hipotiroidizmin yumurtalıklar, testisler ve timus üzerindeki etkilerini tersine çevirmiştir.

İyotun bağışıklık fonksiyonları üzerinde doğrudan etkileri olduğu düşünülmektedir. Son çalışmalarda, akyuvarların iyot varlığında Tiroksin (T4) üretebildikleri görülmüştür.

İyot Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?

Toprakta ve içme sularında yetersiz iyot bulunması dünyada iyot eksikliğinin en çok görülen nedenidir.

Deniz ürünleri tüketiminin düşük olması da bir diğer nedendir.

Nispeten az görülen nedenler ise guatrojen besinlerin günlük diyetin demirbaşı olmasıdır. Guatrojen besinler glukan içeren bitkilerden oluşur. Bu bitkiler şunlardır:

• Lahana
• Karnabahar
• Darı
• Tapyoka (kök)
• Manyok/yukka (kök)

İyot Eksikliğinde Ne Olur?

İyot eksikliğinde tiroid yeterli hormon üretemez. Bunun üzerine beyin tiroid bezini büyüterek kandan daha fazla iyot hormonu yakalamasını ve daha çok hormon üretmesini sağlamaya çalışır. Böylece guatr (tiroid büyümesi) meydana gelir.

İyot Eksikliği En Çok Hangi Organda Görülür?

İyot eksikliği en çok tiroid bezini etkilemekle beraber, iyot eksikliğine en duyarlı organ beyindir. Anne karnında 4. aydan başlayarak, 2 yaşa kadar erken çocuklukta iyot eksikliği kalıcı beyin hasarına yol açar.

İkinci trimester önemlidir. Annenin ciddi iyot eksikliği olduğu durumlarda, ikinci trimester sonuna dek iyot eksikliği giderilememiş bir bebeğin, zihinsel ve bedensel olarak optimum büyüme potansiyeline ulaşması, sonradan iyot verilse dahi mümkün olamayacaktır.

İyot Fazlalığı Neye Yol Açar?

Japonların geleneksel yemekleri, önemli miktarlarda diyet iyot içerir ve Japonya’da bir insan günde en az 7000 mcg iyotu tek başına yosun alarak tüketir. Japon diyet iyot tüketiminin üst güvenlik sınırı olan 1 mg’ı yaklaşık 5-14 kat aştığı tahmin edilmektedir.

Bu yüksek seviyelerin normal bireylerde tiroid fonksiyonu üzerinde baskılayıcı bir etkisi yok gibi görünmektedir.

Fazla iyot alımının tiroid nodülleri, hipertiroidizm ve otoimmün tiroid hastalığı olan hastalarda sorunlara neden olabileceğine dair kuşkular vardır.

Ancak, yüksek iyot içerikli bir diyet tüketen Japon kadınlarının iyi huylu ve kötü huylu meme hastalığı insidansının düşük olduğu ilginç bir şekilde gözlemlenmiştir. Japonya’da ayrıca otoimmün tiroidit insidansı düşüktür.

Japonya gibi, yüksek iyot içeriğine sahip diyetler tüketen nüfuslarda prostat, endometriyum, yumurtalık ve meme kanseri görülme sıklığının düşük olduğu görülmektedir.

Sonuç olarak, günlük 7.000-10.000 mikrogram gibi yüksek iyot tüketimi sonucunda görülmüş bir hastalık yoktur ve başta tiroid hastalıkları olmak üzere pek çok hastalık bu nüfuslarda daha az görülmektedir.

İyotlu Tuz Tüketimi İyot İhtiyacını Karşılamak İçin Yeterli Midir?

Bu tuz tüketiminin miktarına bağlıdır. Çoğu kişi tuzu az tüketmeye çalıştığından yeterli iyot da alamamaktadır.

Yeterli tuz tüketmekle dahi, alınan iyot miktarı bünyenin ihtiyacını karşılamaktan uzak kalmaktadır.

İyot Takviyesi Olarak Neler Tüketebiliriz?

Deniz sularında yetişen deniz börülcesi, deniz fasülyesi ve deniz suları ile sulanan topraklarda yetişen benzeri bitkiler, bu arada yosunlar bol iyot içerirler.

Kaynak suları da iyot içerir

Balıklardan ve balıkyağından da bir miktar iyot alabiliriz.

Çilek, turnayemişi (cranberry) ve ananas en çok iyot içeren meyvelerdir.